Vitrine

Utrechtse Zonneopstelling

Universiteitsmuseum Utrecht

Collectie: Sonnenborch

De Utrechtse zonneopstelling is een combinatie van precisie-instrumenten. Hij bestaat uit een zeven meter lange telescoop met daaraan gekoppeld een spectroscoop. Zonneonderzoeker Willem Henry Julius liet hem tussen 1914 en 1918 bouwen in het Physisch Laboratorium in de Bijlhouwerstraat. Er is wereldberoemd zonneonderzoek mee verricht, dat veel kennis heeft opgeleverd over de samenstelling van de zon.

De zonneopstelling van Julius was indertijd de derde ter wereld. Met de spectroscoop kon men een zeer scherp en lang spectrum (een kunstmatige regenboog) van het zonlicht zichtbaar maken en vervolgens fotograferen. Het Utrechtse onderzoek richtte zich op dit spectrum, omdat in de negentiende eeuw was gebleken dat er donkere strepen in het zonnespectrum ontstaan. De onderzoekers gingen ervan uit ze meer over de samenstelling van de zon te weten zouden komen wanneer ze meer wisten over deze lijnen.

In 1937 werd de Vlaamse natuurkundige Marcel Minnaert (1893-1970) directeur van de sterrenwacht en verhuisde de zonneopstelling naar de Sonnenborgh. Minnaert gaf een nieuwe impuls aan het Utrechtse zonneonderzoek. Zo voegde hij een microfotometer toe. Daarmee konden de onderzoekers zeer nauwkeurig de fotografische spectra meten, waarna ze een grafiek van het zonnespectrum konden maken. Uniek was dat ze hierbij zo’n nauwkeurige schaalverdeling gebruikten dat ze daadwerkelijk konden meten in welke hoeveelheden gassen op de zon voorkwamen. De resultaten van dit onderzoek werden gepubliceerd in de Utrechtse zonneatlas. Dit boek is nog altijd wereldwijd de standaardreferentie voor zonneonderzoekers. Onder Minnaerts leiding groeide Sonnenborgh uit tot een spectroscopisch instituut van wereldfaam.