Raden Mas Jodjana was een Javaanse danser die in de twintigste eeuw veel optrad in Nederland. Zijn vrouw, Raden Ayou Jodjana, begeleidde hem muzikaal, verzorgde cursussen met hem en schreef artikelen over de Javaanse danskunst en de beweging van het lichaam.

Het archief van dit echtpaar bevindt zich in de theatercollectie van het Allard Pierson en is recent geïnventariseerd voor onderzoekers.

Biografie

Raden Mas Jodjana werd in 1893 geboren in Java als lid van een aristocratische familie. ‘Raden Mas’ is dan ook zijn titel, niet zijn voornaam. In 1914 verhuisde hij naar Nederland om economie te studeren, maar niet veel later veranderde hij van koers. Toen voormalig Nederlands-Indië getroffen werd door een watersnoodramp in 1916, voerde hij met enkele vrienden Javaanse hofdansen op om geld in te zamelen voor de getroffen gebieden. Deze voorstelling was een groot succes, ontving lovende kritieken en werd in de maanden daarna nog enkele keren opgevoerd. Raden Mas Jodjana besloot zich vanaf dat moment te wijden aan de Javaanse dans.

In 1923 trouwde hij met Elisabeth Pop, die daarvoor een muzikale opleiding in Londen had gevolgd. Hiermee kreeg zij de titel Raden Ayou Jodjana. In de jaren twintig en dertig traden zij in heel Nederland op en kregen zij samen twee kinderen, tot ze in 1936 verhuisden naar Zuid-Frankrijk. Na de Tweede Wereldoorlog keerden Raden Mas Jodjana en Raden Ayou Jodjana terug naar Nederland en begonnen zij les te geven aan de Toneelschool. Ook verzorgden zij cursussen Javaanse dans. Raden Mas Jodjana overleed in 1972 en Raden Ayou Jodjana in 1982.

Javaanse dans en Europese dans
Uit Jodjana’s lezingen en artikelen blijkt dat hij veel aandacht besteedt aan de natuurlijke houding van het menselijk lichaam en de spanning en ontspanning van spieren. Hij beargumenteert dat dansen uit verschillende delen van de wereld, zowel Javaanse dansen als Europese dansen, terug te voeren zijn naar de bewegingsleer van het menselijk lichaam.

Een groot verschil dat Jodjana noemt tussen de Europese danskunst en de Javaanse danskunst, is dat de Javaanse dans dichter bij de natuurlijke beweging van het lichaam staat. De dansen zijn gestileerd, maar altijd gebaseerd op bewegingen die mensen instinctief maken, terwijl ze er niet over nadenken. Tijdens een lezing van het echtpaar met een demonstratie door Raden Mas Jodjana vertelt Raden Ayou Jodjana over de rijstdans:

“De eerste fase van deze dans is het lopen van de landman langs de rijstvelden en het overzien van deze vruchtbare vlakten. Beschouwen wij deze bewegingen in hun volkomen natuurlijkheid, dan krijgen wij dus als grondvormen: het gewone lopen van de mens en het even gewone gebaar van het uitkijken. Door het verblindend zonlicht is de landman gedwongen zijn ogen met de hand te beschermen.”

Deze natuurlijke menselijke bewegingen vormden de basis voor de rijstdans. Het is juist deze oorsprong in de natuur, die de Javaanse dans volgens Jodjana universeel en onovertroffen maakt.

Gender in de Javaanse danskunst
Een ander verschil dat Raden Ayou Jodjana noemt tussen de Europese en Javaanse danskunst is de samenhang tussen gender en dansstijl. In het Europese ballet is volgens haar weinig verschil te zien tussen de manier waarop mannen en vrouwen bewegen. In de Javaanse dans zijn de bewegingen van de man van binnen naar buiten gericht; zijn armen zijn zijwaarts gestrekt en zijn benen zijn naar buiten gedraaid. De mannelijke danser neemt veel ruimte in, beweegt zijn hals veel en maakt grote bewegingen met zijn benen. De bewegingen van de vrouw zijn van buiten naar binnen gericht; haar ellebogen houdt ze bij haar heupen en haar benen zijn aangesloten of gekruist. Haar blik is naar beneden gericht. Daarnaast is er een derde dansvorm, die elementen van beide dansstijlen combineert, de Aloes. Volgens Jodjana is deze dansvorm bedoeld voor fijnere mannelijke figuren. De benen zijn naar buiten gedraaid, maar de hielen zijn aangesloten. De hals beweegt, maar de blik is meer gesloten en de armbewegingen zijn meer afgerond dan bij de mannelijke dansvorm. Tenslotte zijn er in de Javaanse dans veel dansstijlen die van deze drie grondvormen zijn afgeleid en zijn er aanvullende stijlen die zijn afgeleid van andere bewegingen uit de natuur, zoals het fladderen van vogels en het zweven van libellen.

Meer informatie over Raden Mas Jodjana is te vinden op de theaterencyclopedie https://theaterencyclopedie.nl/wiki/Raden_Mas_Jodjana . Het archief is in te zien via https://theatercollectie.uva.nl/Details/archive/110000104 .